Sadeler's blog

Dag 5: Tweemaal water, tweemaal wind.

We krijgen vandaag wat meer uitslaap tijd. De bus wacht ons in de regen, maar …. er is mooier weer beloofd na elf uur. Gisteren na de wandeling kon ik even niet laten op te merken dat we ons zeer gelukkig mochten achten vanwege het mooie weer. Prompt vijf minuten later kregen we een kleine plensbui, waardoor ik direct tot regenmeester werd gebombardeerd.

Opnieuw een grote standaardkast. Precies hetzelfde type waar we ook gisteren langskwamen zij het binnenin quasi geheel vernieuwd op de staak en enkele andere balkjes na. Langs de zijkant van de molen staan, in de luwte, wat zitbanken opgesteld, wat er op wijst dat de molen niet te vaak gekruid wordt.

Toch werd de molen even van de vang gehaald, maar veel vaart zat er niet in met de stenen ingelegd. Ook de vang optrekken kan niet echt zonder manuele tussenkomst, want er zit geen direct mechanisme bij om vangbalk van de sabel te lichten.

Bij het einde van ons bezoek kwam de burgemeester, een lieve dame nog langs om ons uitgebreid te danken. Ook de laatste molenaar was er, en ik bespeurde zelfs een persjuffrouw.

Pikant detail, bij de ingang merkten we op de deur een van de tekeningen van de TIMS kalender, van Johan DP.

Een watermolen complex waar ooit een Francis turbine inzat en nog eerder een waterwiel. Waar ooit zelfs leer werd gelooid, en olie werd geslagen, naast korenmolen. De klassieke maalstoelen waren er verdwenen, en het geheel is uitgerust met walsenstoelen, waarbij het graan wordt vermalen tussen ‘rollers’, zeg maar cilinders. Boven uiteraard in dit type maalderij, want dat was het, ook de plansichters. Interessant was dat ons kon getoond worden hoe een plansichter er langs binnen uitziet, en vooral hoe het mechanisme werkt.

Benden hadden ze een kleine met elektromotor aangedreven ‘olieslagerij’. Niet meer dan een machine op een tafel. De walnoten stonden er naast te wachten op verwerking.

In een klein winkeltje kon je uiteraard olie en kleinere verpakkingen bloem aankopen. Er wordt hier een aanzienlijke productie gehaald.

Op de verpakkingen zelf, ook de grote zakken van vijftig kilo die naar bakkers gaan, wordt nergens een samenstelling opgegeven. Bij navraag antwoordde men mij, dat er slechts af en toe controle komt, dat die de molen schitterend vinden voor wat betreft netheid, en verder niets dus. So far for European regulations….

Onder de middag bezochten wij een plaats waar de sterren gemaakt worden. Tenminste de kerstmis sterren, werden er volledig handgemaakt. Fotograferen niet toegelaten, vermoedelijk vanwege het geldende patent. De gids gaf een inleiding van twintig woorden, en loodste ons een zaaltje binnen waar een bedrijfsfilm werd getoond. Cake en koffie voor lunch.

Dit unieke bedrijf waar nog negentig mensen handenarbeid verrichten exporteert naar de gehele wereld. Het is eigendom van de kerk van de Moravians. Nog nooit van gehoord, maar het moet iets zijn zoals de Amish, verspreid over de gehele wereld, behalve dan in ons stuk van de wereld. In de film zagen we o.a. De met kerststerren versierde Londen Tower Bridge.

Het is halfdrie wanneer de bus opnieuw aanzet.

Deze keer wordt het een uitgebouwde standaard kast, die op het eerste zicht oogt als een ‘flying nun’ in vol ornaat. Uiteraard komt dit omdat het wiekenkruis werd verwijderd. De gebroken gietijzeren askop ligt voor de molen in stukken op de grond. John probeert de delen in gedachten bij elkaar te puzzelen, maar makkelijk is anders. Deze molen behoorde eertijds toe aan een molenaar die van nieuwe snufjes hield. Niet te verwonderen dat voor hier een hopperboy aanwezig was. En… een wiekenkruis met vijf wieken. Er lagen twee steenkoppels, maar er is plaats voor vier. Mogelijks zijn die ooit aanwezig geweest. De kap werd ooit uitgebouwd om een groter vangwiel te kunnen plaatsen. Een vraag die steeds weer komt is: zal hier nog ooit wat mee gebeuren. Welke eigenaar wil hier nog in investeren? Wetende dat op korte afstand een heuse maalderij actief is. We bezochten ze tijdens de voormiddag.

Er staat nog een watermolen op ons programma van vandaag. Een omvangrijk gebouw, waarin we aanvankelijk een kleine molen ontwaarden. Na enkele trappen genomen te hebben en op zolders gekeken te hebben, waar zich alweer plansichters bevonden hebben we onze mening herzien. De molen wordt tegenwoordig als klein museum in de markt gezet. Naast een verzameling oude molendag affiches lagen er een aantal oude boeken op een tafel. Langs de muren, bij het binnenkomen, hing de gehele uitgeprinte geschiedenis aan de wand. Niet direct op ooghoogte, waardoor je door je knieën moet.

Op bijna wandelafstand genoten we in een hotelpension, van het diner. Een rijkelijk gedekte vleestafel, waar iedereen naar best vermogen het zijn van nam, terwijl ik wat afwachtend toekeek, hopende op een interessante veggy schotel. Het blijft toch altijd weer verassend.

Morgen vangen we de terugweg aan naar Berlijn, met nog een laatste molenstop onderweg.

Donderdag, 15 augustus

Dag 4 TIMS Pretour Molensteen groeven.

Precies om negen uur en een minuut, zoals aangekondigd, nemen we plaats in enkele wagons van een smalspoor stoomtrein. Dit treintje zal ons in een uur naar een kuuroord brengen, vanwaar we via een fikse wandeling oude steengroeven zullen bereiken. Er is keuze uit een makkelijke ‘shortcut’ en een wandelpad voor gevorderden, waarbij het er een stuk steiler aan toe gaat.

We genieten van ons treinticket. Halverwege gedurende een stop is er voldoende tijd om foto’s te nemen. We schuiven dor een landschap waar betere en mooiere huizen staan. Dit was dan ook een beperkte streek die zelfs in de DDR tijd als kuuroord gold.

De benen zijn nog wat stram, van de vorige dagen, maar toch vat iedereen de tocht aan. Er. Zijn geen ‘cheaters’ die de bus nemen. Neem van mij aan dat de shortcut, niet echt korter was, en vlak dient geïnterpreteerd te worden als vlak ‘omhooglopend’. Hier en daar werd al eens op adem getrapt, maar we kwamen met zijn allen aan op het BBQ punt. Onderweg leerden we nog een interessante architectuur kennen waarbij we een huis bestudeerden, dat in feite bestond uit drie in elkaar geschoven woningen. Het dak steunt op een aantal balken, die wat aan vakwerk doen denken. Daarbinnen zit rechts een houten woongedeelte, en links een gemetseld deel. Omdat de uitleg maar door bleef gaan stapte de vermoedelijk nieuwsgierig geworden eigenaresse naar buiten. Ze nodigde ons prompt uit om ook de binnenkant te bestuderen. Koffie hebben we voor alle duidelijkheid niet gevraagd. Er bestaan vriendelijke mensen op deze wereld.

Onze gids stopt hij een kleine sterrenwacht waar in het ernaast liggende tuintje een interessant bord is opgesteld waarop een twintigtal verschillende stenen werden aangebracht, ter bestudering. Zeg maar een goede voorbereiding op het bezoek aan het eindverantwoordelijk de klim aan de steengroeve.

Een immense wand zien we ter plaatse, waar je de kleine verticale kanaaltjes ziet waarin men dynamiet aanbracht, om op die manier dikke lagen van de rotsen te scheiden. Uit die lagen werden dan ter plaatse ruwe molenstenen gekapt, die vervolgens naar beneden in het dal werden getransporteerd waar ze werden afgewerkt. In een kleine smidse op de terugweg hangt een mooie foto uit de tijd dat er nog bedrijvigheid was in de steengroef. Opvallend op die smidse was zeker de windvaan die een heks op haar bezem verbeelde, met erbij het jaartal 1952. Naast het gebouw lagen op de restanten van een omgezaagde boom enkel stenen bij elkaar. Nagelaten na een heksensabbat? Wie weet?

De rest van de tocht naar beneden verliep voorbeeldig, op wat schaarse waterdruppels na.

Er stond vandaag maar een molen op het programma. Een nog grotere kast van een staakmolen. Weer een molen met een hopperboy. Een vinding uit Amerika, om ons meel te koelen. Meer uitleg is makkelijk te googelen….. The hopper-boy, or cooler, was invented in the late 1700’s by America’s best known milling engineer and inventor, Oliver Evans. This mechanical device, once commonly found in the upper floor of mills, is no longer in use. It faded out of popularity less than 100 years after its invention. Designed to cool hot flour coming off the buhr stones, the hopper-boy was automated and more sanitary than the traditional method it replaced. This was one of the five inventions that were to make Oliver Evans famous to this day.

D jonge molenaar die we gisteren ontmoeten in de moderne maalderij was ook vandaag weerman de partij, samen met wat collega’s. De deelnemers hingen dan ook aan hun lippen.

Aansluitend een avond diner naast de molen waar ook nog een kleine tentoonstelling liep op de bovenzolder, over het dagelijkse leven van vroeger, en waar je een kast huisgemaakte textiel kon bewonderen. Het kruidendrankje dat we aantroffen op tafel liep vlot naar binnen. En het aangeboden boekje zal vast en zeker meevallen.

Tijd om af te zakken naar ons hotel, waar een film over een watermolen ons opwachtte….. nooit genoeg van molens.